ROBERT BURNS. Ποίηση, γυναίκες, whisky και… haggis. ΜΕΡΟΣ 1ο

Κάθε χρόνο, στις 25 Ιανουαρίου, η Σκωτία γιορτάζει τη γέννηση του εθνικού της ποιητή, Robert Burns, διοργανώνοντας είτε ανήμερα ή σε κάποια κοντινή ημερομηνία, ένα δείπνο για τη μνήμη του, το Burns Supper, όπου δεσπόζουν το παραδοσιακό haggis και οι προπόσεις με το απαραίτητο scotch whisky.  Το The Tasters Club, αφιερώνει κάθε χρόνο μία Tasting Day στην υπέροχη παράδοση της Burns Night, διοργανώνοντας φέτος για 5η φορά τη δική του εκδοχή. Τι είναι όμως αυτή η βραδιά και ποιός ήταν ο Robert Burns; Στο πρώτο μέρος αυτού του αφιερώματος, θα προσπαθήσουμε να μάθουμε τους σημαντικότερους σταθμούς και πρόσωπα της ζωή του. Στο δεύτερο μέρος που θα ακολουθήσει, θα δούμε τις αναφορές στο whisky, που βρίσκουμε στο έργο του.

Η γέννηση

Ο Ρόμπερτ Μπερνς ή Ράμπι Μπερνς (Rabbie Burns), είναι ο εθνικός ποιητής της Σκωτίας. Γεννήθηκε σε ένα μικρό αγροτικό χωριό, το Alloway, κοντά στην πόλη Ayr, στις 25 Ιανουαρίου του 1759. Ήταν ο πρωτότοκος γιος από τα 7 παιδιά του William Burnes και της Agnes Brum. Ο πατέρας του ήταν γεωργός και για το ίδιο επάγγελμα προορίζονταν κι ο Robert. Το κανονικό επίθετο της οικογένειας ήταν το βορειοανατολικό Burnes, αλλά ο Robert θα υιοθετήσει αργότερα τη νότια παραλαγή, χωρίς το e.

 

Η πρώτη φάρμα

Το 1766, ο πατέρας του πούλησε το σπίτι και μετακόμισαν οικογενειακώς σε μια φάρμα στο όρος Oliphant, όπου νοίκιασε τα 70 στρέμματα της έκτασης για 45 λίρες ετησίως. Εκεί ο μικρός Robert είχε την πρώτη του επαφή με την αγροτική ζωή, που θα την αποτυπώσει γλαφυρά αργότερα στην ποίησή του. Ξεκίνησε να εργάζεται στα 13 και μέχρι τα 15 ήταν αρχιεργάτης.

Διδασκαλία κατ’ οίκον

Αν και τα οικονομικά της οικογένειας δεν πήγαιναν πολύ καλά, o πατέρας του πλήρωνε δάσκαλο για ιδιωτικά μαθήματα στον Robert και τον δευτερότοκο γιο του Gilbert. Έδινε μεγάλη σημασία στη μόρφωση των παιδιών, γι’ αυτό και όταν ο δάσκαλος John Murdoch έφυγε πια από την περιοχή, συνέχισε μόνος του τη διδασκαλία τους, έως το 1772 που μπορούσαν πια να πάνε σχολείο. Το 1775 σε ηλικία 16 ετών ο Ρόμπερτ θα παρακολουθήσει μαθήματα μαθηματικών και τοπογραφίας στο σχολείο Hugh Rodger’s, 15 μίλια από τη φάρμα, στην πόλη Kirkoswald. Είχε ήδη δείξει την κλίση του στο διάβασμα και την ικανότητά του στην αγγλική γλώσσα. Μελετά μόνος του, τόσο Άγγλους ποιητές και συγγραφείς όσο και την γαλλική γλώσσα, την οποία κατάφερε να μάθει σε ικανοποιητικό βαθμό.

It’s all about bonnie lasses

Το “Ο once i lov’d a bonie lass”, γνωστό και ως “Handsome Nell”, θεωρείται η πρώτη του ποιητική δημιουργία. Ο Rabbie εμνεύστηκε από τον έρωτά του για την Nellie Kilpatrick, μια κοπέλα που επιλέχθηκε να τον βοηθήσει κατά τη διάρκεια της γεωργικής συγκομιδής το 1774. Σε αυτό τονίζει ότι η χάρη, η αρετή και η σεμνότητα είναι πιο ελκυστικά από την ομορφιά μόνη της.

 

Η δεύτερη φάρμα

Το 1777 η οικογένεια μετακομίζει στη φάρμα Lochlea κοντά στο χωριό Tarbolton και νοικιάζουν για 130 λίρες το χρόνο, 130 στρέμματα γης. Είναι εδώ, που ο Ρόμπερτ Μπερνς αρχίζει να δείχνει τις πτυχές του χαρακτήρα του, που θα διαμορφώσουν τη ζωή του και τους στίχους του. Αθεράπευτα γυναικάς, θα παρακολουθήσει μαθήματα χορού, παρά την αντίθεση του πατέρα του, θα συνεχίσει να μελετά και να γράφει ποιήματα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα (1782) θα δουλέψει για μερικούς μήνες και παράλληλα με τη φάρμα, ως μαθητευόμενος έμπορος φορεμάτων στο Irvine, όπου θα γνωρίσει και το ουίσκι.

The Bachelors’ Club

Το 1780 ιδρύει μαζί με τον αδελφό του Gilbert και 5 γνωστούς τους, το The Bachelors’ Club στο Tarbolton, μια ανδρική λέσχη για συζητήσεις, με θέματα όπως “από που αντλούμε περισσότερη ευτυχία, από τον έρωτα ή την φιλία” ή πρακτικά οικιακά ζητήματα όπως “αν ένας αγρότης πρέπει να παντρευτεί για τα χρήματα ή την αγάπη”!

Η μύηση

Εκείνη την εποχή, στα τέλη του 16ου αιώνα, ο Τεκτονισμός ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής σε όλη τη Σκωτία. Ο Robert Burns θα μυηθεί τον Ιουλίο του 1781 στην St. David’s Lodge, No 174, Tarbolton, μια και έλκεται από τα ιδεώδη της αδελφοσύνης και της ισότητας, τα οποία θα υμνήσει σε αρκετά ποιήματά του. Οι σύνδεσμοί του με τον Τεκτονισμό, τον βοήθησαν επίσης να τον γνωρίσει η υψηλή κοινωνία, όταν αργότερα ταξίδεψε στο Εδιμβούργο.

 

Ο θάνατος του πατέρα

Το 1784 πεθαίνει ο πατέρας του, ταλαιπωρημένος από την σκληρή αγροτική ζωή αλλά και τις δικαστικές διαμάχες λόγω χρεών. Εκτός από τα χρέη, θα κληροδοτήσει στα παιδιά του ένα “Εγχειρίδιο θρησκευτικών πεποιθήσεων”. Όλες οι ευθύνες πια θα πέσουν πάνω του. Αναλαμβάνει τη φάρμα μαζί με τον Gilbert, αλλά οι αγροτικές δουλειές πηγαίνουν άσχημα, όπως επίσης και η άστατη ερωτική του ζωή. Συνολικά στη ζωή του έκανε τουλάχιστον 12 παιδιά με 5 διαφορετικές γυναίκες, μόνο από αυτά που γνωρίζουμε!

Η μικρή Μπέσυ

Το πρώτο από αυτά τα παιδιά ήρθε στη ζωή στις 22 Μαΐου 1785. Μητέρα ήταν μια υπηρέτρια της φάρμας, η Elizabeth Paton και το μικρό κοριτσάκι, η “Dear bought Bess” θα τον εμπνεύσει για να γράψει το “A Poet’s Welcome to his love-begotten Daughter” ξεκινώντας με τον στίχο “Καλώς ήρθες στο μπάσταρδο απογαλακτισμό”.

 

Jean Armour

Η Τζην Άρμουρ είναι η πιο σημαντική γυναίκα στη ζωή του ποιητή. H περιπετειώδης σχέση τους ξεκινάει τον Απρίλιο του 1785 και σύντομα ήταν και αυτή έγκυος. Αν και ανέλαβε εγγράφως την υπόσχεση να την παντρευτεί, ο πατέρας της αρνήθηκε, μετακόμισε στο Paisley και προσπάθησε να ακυρώσει το χαρτί με δικηγόρους. Ο Robert, νομίζοντας ότι η Jean κρύβεται πίσω από αυτό με σκοπό τη χρηματική αποζημείωση και παράλληλα με ένα πρόστιμο που του είχε επιβληθεί και δεν το πλήρωνε, άρχισε να κρύβεται σε φιλικά και συγγενικά σπίτια, αποφαζίζοντας να το σκάσει στην Τζαμάικα. Τα δίδυμα παιδιά του, Robert και Jean θα γεννηθούν στις 3 Σεπτεμβρίου 1786.

Highland Mary

Στη Τζαμάικα είχε αποφασίσει να ταξιδέψει μαζί με την Mary Campbell, γνωστή ως “Highland Mary”, αφού σε αυτήν αναφέρονται τα ποίηματα “My Highland Lassie Ο” και “To Mary in Heaven”. Γνωρίστηκαν ενώ είχε τα προβλήματα με την Jean, είναι η πιο αξιομνημόνευτη από όλες τις γυναίκες που γνώρισε και πέθανε την ίδια χρονιά, κατά πάσα πιθανότητα από υψηλό πυρετό. “Η Highland κοπέλα μου ήταν ένα καλόκαρδο, γοητευτικό νεαρό πλάσμα, που μπορούσε να ευλογήσει έναν άνδρα με γενναιόδωρη αγάπη”, έγραψε σε ένα γράμμα του.

 

Η πρώτη ποιητική συλλογή

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να βρει χρήματα για το ταξίδι του, θα εκδόσει μια συλλογή ποιημάτων με τον τίτλο “Poems, Chiefly in the Scottish Dialect” (Ποιήματα, κυρίως στην Σκωτική διάλεκτο). Κυκλοφόρησαν 612 αντίτυπα, στις 31 Ιουλίου 1786 από τον John Wilson στο Kilmarnock, με τιμή 3 σελίνια και ξεπούλησαν σε 1 μήνα. Η πρωτοφανής επιτυχία ματαίωσε το ταξίδι στις Δυτικές Ινδίες, ενώ αντίθετα ο Ρόμπερτ ταξίδεψε στο Εδιμβούργο, για να προωθήσει την ποίησή του και να προετοιμάσει τη δεύτερη έκδοση. Ο συγγραφέας Henry MacKenzie, στην κριτική του για τη συλλογή, αναφέρει τον Burns ως “ουράνια εμπνευσμένο ζευγά”!

 

Εδιμβούργο

Η επανατύπωση της συλλογής κυκλοφόρησε από τον William Creech στις 17 Απριλίου 1787, σε περισσότερα από 1300 αντίτυπα και με την προσθήκη καινούργιων ποιημάτων. O Burns είναι διάσημος πια και συμμετέχει σε διάφορα φιλολογικά σαλόνια και λέσχες. Θα γίνει μέλος της Canongate Kilwinning Lodge No 2, ενώ θα χρησιμοποιήσει το Εδιμβούργο ως ορμητήριο για 2 σημαντικά ταξίδια του σε διάφορες περιοχές της Σκωτίας, όπου θα καταγράψει τις εμπειρίες του σε ημερολόγια, καθώς και τοπικά τραγούδια και παραδόσεις, υλικό για έμπνευση, που χρησίμευσε όμως και στη διάσωση της σκωτσέζικης πολιτισμικής κληρονομιάς.

 

Η τρίτη φάρμα

Μετά από 2 χρόνια στο Εδιμβούργο, όπου εκτός των άλλων ξεχωρίζει και η γνωριμία του με την Agnes McLehose και η ερωτική τους αλληλογραφία με τα ψευδώνυμα Clarida και Sylvander, όπως και ένα ακόμα νόθο παιδί με την υπηρέτριά της, ο Ρόμπερτ θα ξαναγυρίσει στην αγροτική ζωή, νοικιάζοντας την φάρμα Ellisland στο Dumfriesshire, με έκταση 170 στρέμματα. Παντρεύεται την Τζην και ξεκινάει τον Ιούλιο να δουλεύει ως φοροεισπράκτορας. Συνεχίζει το γράψιμο, με αποκορύφωμα το πασίγνωστο Auld Lang Syne και το αριστουργηματικό αφηγηματικό ποίημα Tam o’Shanter.

 

Tam o’Shanter

Η δημιουργία του ποιήματος ξεκίνησε με ένα τυχαίο γεγονός. Το 1789 ο Ρόμπερτ ζήτησε από τον αρχαιοδίφη Captain Francis Grose, να συμπεριλάβει στην έκδοση “Αρχαιότητες της Αγγλίας και της Ουαλίας” ένα σκίτσο της παλιάς εκκλησίας (Auld Kirk) του Alloway. Ο Grose συμφώνησε, προτρέποντας τον Ρόμπερτ να γράψει μια τρομακτική ιστορία για να το συνοδεύσει. Το ποίημα ακολουθεί τον Tam, ο οποίος έχει περάσει το βράδυ σε μια παμπ, που πίνει με φίλους. Όταν γυρνάει σπίτι του με το άλογο, συναντά τον διάβολο και ένα πλήθος μαγισσών που χορεύουν μέσα στο Auld Kirk. Απρόσεκτος από το ποτό, ο Tam ενοχλεί τις μάγισσες και προσπαθεί να ξεφύγει περνώντας το κοντινό γεφυράκι Brig o’Doon, με τις μάγισσες να τον καταδιώκουν. Μια μάγισσα κρατιέται από την ουρά της Maggie, της φοράδας του Tam. Το χαϊδευτικό της είναι Cutty Sark.

 

Ο τελευταίος σταθμός

Τον Οκτώβριο του 1791 μετακομίζει στην πόλη Dumfries, όπου θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η υγεία του είχε ήδη αρχίσει να κλονίζεται, ρίχνοντάς τον σε κατάθλιψη και το ποτό. Παράλληλα με τα ποίηματά του συγκεντρώνει τραγούδια για την έκδοση The Scots Musical Museum. Ο Burns συνέβαλε στο να καταγραφούν πάνω από 150 τραγούδια με τις νότες, μαζί με όλα όσα συνέλεγε όλα τα χρόνια, πολλά από τα οποία διασκεύασε με δικούς του στίχους. Κάθε έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε με κενές σελίδες μεταξύ των τραγουδιών, όπου ο Ρόμπερτ έγραφε προσωπικές σημειώσεις για τη συμβολή του σε κάθε ένα τραγούδι.

 

Στην αιώνια μνήμη

Στις 21 Ιουλίου 1796 ο Robert Burns αφήνει την τελευταία του πνοή στο σπίτι του, από ρευματικό πυρετό, περιτριγυρισμένος από οικογένεια και φίλους. Κηδεύτηκε στην εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ στις 25 του μήνα με στρατιωτικές τιμές, αφού ήταν μέλος των Royal Dumfries Volunteers. Το τραγικό είναι ότι η Τζην δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην κηδεία, γιατί γέννησε λίγες ώρες μετά τον Maxwell, το τελευταίο τους παιδί. Το 1815 θα μεταφερθεί η σωρός του από τον απλό τάφο του σε ένα μαυσωλείο, που φτιάχτηκε με δωρεές από φίλους και θαυμαστές, για να είναι αντάξιο της φήμης του.

 

Burns Night

Το 1801, ανήμερα της επετείου του θανάτου του, διοργανώνεται το πρώτο Burns Supper (Δείπνο του Μπερνς) στο Alloway, από 9 άτομα που θέλησαν να αποτίσουν φόρο τιμής στον ποιητή, διαβάζοντας έργα του, συζητώντας, πίνοντας whisky και τρώγοντας χάγκις. Το haggis είναι το εθνικό φαγητό της Σκωτίας. Φτιάχνεται με κιμά από καρδιά, συκώτι και πνευμόνια αρνιού, ανακατεμένα με κιμά βοδινού ή αρνιού, λίπος και βρώμη, καρυκεύεται με μπόλικο πιπέρι και ψιλοκομμένο κρεμμύδι και σιγοβράζει σε στομάχι αρνιού. Συμφώνησαν λοιπόν να ξανασυναντηθούν τον επόμενο Ιανουάριο, στην επέτειο της γέννησής του. Από τότε θεωρείται ότι ξεκίνησε η παράδοση της Burns Night, όπου η κεντρική ομιλία της βραδιάς αποτελεί μια ανάλυση του έργου του, η οποία ακολουθείται από μια πρόποση στην “αθάνατη μνήμη” του.

 

Σήμερα

Ο Burns θεωρείται ο μεγαλύτερος λυρικός ποιητής της Μεγάλης Βρετανίας μετά τον Shelley και ένας από τους πρωτοπόρους του ρομαντισμού. Ο Burns, ύμνησε την λαϊκή σκωτσέζικη ψυχή, τον έρωτα και την ελευθερία, περιέγραψε την ζωή στην Σκωτία όσο και στην αγροτική περιοχή που μεγάλωσε, γι’ αυτό και αποκαλείται “βάρδος της Καληδονίας”. Η ποίηση του Burns, είναι γραμμένη με ευστροφία και χιούμορ, χρησιμοποιεί την σκωτική διάλεκτο των Lowlands, μια συγγενή διάλεκτο της Αγγλικής γλώσσας του βορρά και διακρίνεται για την ακρίβεια, την παρατηρητικότητα, την διαύγεια, την ανεπιτήδευτη ομορφιά του ύφους.

 

Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον Robert Burns

• Μετά την Βασίλισσα Βικτωρία και τον Χριστόφορο Κολόμβο, στον Ρόμπερτ Μπερνς είναι αφιερωμένα τα περισσότερα αγάλματα μη θρησκευτικών προσώπων, παγκοσμίως.
• Ο τίτλος του μυθιστορήματος του J. D. Salinger, Ο Φύλακας στη Σίκαλη (The Catcher in the Rye) προέρχεται από τον Burns, που μετέγραψε το 1782 το παραδοσιακό σκωτσέζικο τραγούδι Comin’ Thro’ the Rye.
• Στον Burns ανήκει ο στίχος “of mice and men”, από το ποίημα “To a mouse” του 1785, τον οποία ο Στάινμπεκ υιοθέτησε ως τίτλο του σπουδαίου του μυθιστορήματος “Άνθρωποι και Ποντίκια”.
• Ο Bob Dylan αναφέρει ως πηγή της μεγαλύτερης δημιουργικής του έμπνευσης, το τραγούδι του Burns “A Red Red Rose” του 1794.
• Όλοι έχουμε ακούσει, τουλάχιστον σε αγγλόφωνες ταινίες, τους παρισταμένους σε κάποιο πάρτι της παραμονής πρωτοχρονιάς να τραγουδούν, με την αλλαγή του χρόνου, ένα νοσταλγικό τραγούδι για αυτά που έφυγαν αλλά δεν ξεχάστηκαν. Το τραγούδι είναι το Auld Lang Syne (Στις παλιές στιγμές) και αποτελεί μελοποιημένο ποίημα του Ρόμπερτ Μπερνς. Στο βιβλίο Guinness καταγράφεται ως το τρίτο πιο δημοφιλές αγγλόφωνο τραγούδι, μετά τα Happy Birthday και For he’s a jolly good fellow. Στην Κίνα είναι το τραγούδι της φιλίας.
• Το διάσημο εμπορικό ιστιοφόρο πλοίο Cutty Sark, πήρε το όνομά του από το χαϊδευτικό όνομα της μάγισσας Nannie Dee, στο αφηγηματικό ποίημα Tam o ‘Shanter.
• Το πρόσωπο του Robert Burns είναι το μόνο που έχει εμφανιστεί σε συλλεκτικό κουτί Coca Cola.
• Ο Michael Jackson λέγεται ότι ετοίμαζε ένα δίσκο με μελοποιημένα ποιήματα του Robert Burns.

 

Τέλος πρώτου μέρους…

 

Robert Burns Nights από το παρελθόν

TASTING DAY #4 – ROBERT BURNS NIGHT 2016

TASTING DAY #11 – ROBERT BURNS NIGHT 2017

TASTING DAY #23 – ROBERT BURNS NIGHT 2018

TASTING DAY #30 – ROBERT BURNS NIGHT 2019

TASTING DAY #38 – ROBERT BURNS NIGHT 2020

 

Άρθρο: Γιάννης Μηλιώνης